4International Journal of Human Sciences 1 ISSN:2458-9489 Volume 14 Issue 4 Year: 2017 3 2 4 Population change in Turkey’s municipal settlements (2007-2016) Türkiye’nin belediye örgütlü yerleşmelerinde nüfusun değişimi (2007- 2016) Fethi Ahmet Canpolat1 Selçuk Hayli2 Abstract The municipalities are a settlement classified as administrative. Depending on the type of settlement, the municipalities may be a metropolis or a town or even a village. But in Turkey, municipal settlements generally consist of towns and larger settlements. The first period 15in the development of the municipal population in Turkey is the period of steady increase between 1927-1950. In the second period, after 1950, the rate of urbanization started to increase in parallel with the changes in the country's management and economic structure; this is the period of dynamic increase that continues to increase until today. The municipal settlements, which correspond to the provincial and district centers and are generally regarded as cities, are always considered to be places of increasing population. However, there are settlements that are tending to decline, as well as the rapid increase in population from these municipal settlements. In addition, there are also those who have different characteristics from the settlement of the towns and villages except for the province and district centers. The ability to analyze these trends of change throughout the country is the focus of the study. Study; firstly Özet Belediyeler yönetsel olarak sınıflandırılan bir yerleşmedir. Yerleşme tipine göre belediyeler büyükşehir olabileceği gibi kasaba hatta köy statüsünde de olabilirler. Ancak Türkiye’de genel olarak belediye örgütlü yerleşmeler kasaba ve daha büyük yerleşmelere karşılık gelmektedir. Türkiye’de Belediyelerin nüfuslarının gelişiminde ilk dönem 1927-1950 yılları arasındaki durağan artış dönemidir. İkinci dönem ise 1950’den sonra ülke yönetiminde ve iktisadi yapıdaki değişmelere paralel olarak kentleşme hızı yükselmeye başlamış bu yükseliş günümüze kadar artarak süregeldiği dinamik artış dönemidir. İl ve ilçe merkezilerine karşılık gelen ve genellikle kent olarak görülen belediye örgütlü yerleşmeler, nüfusları daima artan yerler olarak düşünülmektedir. Ancak belediye örgütlü olan bu yerleşmelerden nüfusları hızla artan olduğu gibi azalma eğiliminde olan yerleşmeler de bulunmaktadır. Ayrıca il ve ilçe merkezleri dışında kasaba ve köy statüsündeki yerleşmelerden nüfuslarının değişim eğilimi farklı özellikte olanlar da bulunmaktadır. İşte bu değişim eğilimlerini ülke sathında analiz edebilmek, çalışmanın odak noktasını oluşturmaktadır. Çalışmada; ilk olarak belediye 1 5Dr., Fırat Üniversitesi, İnsani ve Sosyal Bilimler Fakültesi, Coğrafya Bölümü, eposta; facanpolat @firat.edu.tr 2 Asst. Prof. Dr.,7İnsani ve Sosyal Bilimler Fakültesi, Coğrafya Bölümü, eposta; shayli @firat.edu.tr the concept of municipal settlement was 13explained, then the change of the population in municipal settlements and the change in geographical region was evaluated. Finally, effective parameters have been assessed on the population change in the settlements in question. Keywords: Turkey, Municipality, Population, Settlement, Geography 9(Extended English abstract is at the end of this document) örgütlü yerleşme kavramı açıklanmış, daha sonra belediye örgütlü yerleşmelerde nüfusun genel değişimi ve coğrafi bölge bazındaki değişimi değerlendirilmiştir. Son olarak, söz konusu yerleşmelerdeki nüfusun değişimi üzerinde etkili parametreler ve bunların sonuçları değerlendirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Türkiye, Belediye, Nüfus, Yerleşme, Coğrafya 1. Giriş Yerleşmeler büyüklüklerine göre kabaca köy, kasaba ve şehir olarak üçe ayrılmaktadır. Ancak daha ayrıntılı değerlendirildiğinde köylerden küçük köy altı yerleşmeleri olduğu, kasabaların ve kentlerin nüfuslarına göre farklı büyüklüklerde olduğu görülmektedir. Sanayi devrimi sonrası ortaya çıkan günümüz şehirleri ise gerek coğrafya gerekse diğer bilimlerde oldukça fazla araştırma yapılan, insanların mekan üzerindeki etkilerini en üst düzeye çıktığı kompleks yerleşmeler olarak karşımıza çıkmaktadır. Coğrafi olarak, şehirler dışında kasabalarda hatta köylerde bile görülebilen belediye örgütü yönetsel bir yerleşme birimidir. Türkiye’de belediyeciliğin tarihi 1854 yılında kurulan İstanbul Şehremaneti ile başlatılmaktadır. 1877 yılında çıkarılan Vilayetler Belediye kanunu ile Belediyeciliğin ülke sathına yayılmasını sağlamıştır (Ortaylı, 2000:). Cumhuriyet öncesi dönemde 391 olan belediye sayısı 1995 yılına kadar sürekli artış göstermiş ve 3 bin’e yaklaşmıştır. Öyle ki yıllar arasında ortalama ’lik bir artış yaşanırken, bazı yıllarda bu artış ’nin üzerine çıkmıştır ( Tablo 1). 2007 yılına kadar belediye sayısındaki bu artış devam etmekle birlikte (3209 belediye) “dünyada bir değişim ve dönüşüm süreci yaşandığı ve bu süreçte yeni kamu yönetimi anlayışı çerçevesinde yeniden düzenlemelere gidilmesi zorunluluğu” (5393 sayılı kanun) gerekçesiyle 2005 yılında ilk büyük değişikliğe gidilmiştir. Daha sonra “küreselleşmiş bir dünyada, kamu yönetiminde etkililik ve verimliliği artırmak, yönetsel kapasite ve koordinasyon eksikliği nedeniyle ortaya çıkan sorunları giderebilmek, vatandaşın yönetim sürecine daha fazla katılımını sağlamak, parçalı planlar yerine bütüncül-bölgesel çapta planlar yapmak”(6360 sayılı kanun) gerekçeleriyle 2012 yılında daha kapsamlı düzenlemeler ile değiştirilmiştir. Böylece günümüzde belediye sayısı 1367’ye indirilmiş ve son 3 yıldır önemli bir değişiklik yaşanmamaktadır. Tablo 1. Türkiye’deki Belediye Örgütlerinin Sayısal Değişimi (1927-1995) Yıllar İl Merkezi Belediyeleri İlçe Merkezi Belediyeleri Belde Belediyeleri BYŞ Belediyeli İl Merkezi BYŞ Semt İlçesi Belediyesi BYŞ Alt Kademe Belediyesi Toplam Belediye Sayısı Cum. Ön. - - - - - - 391 1927 63 328 69 - - - 460 1935 57 346 115 - - - 518 1940 63 370 116 - - - 549 1945 63 396 124 - - - 583 1950 63 422 143 - - - 628 1955 66 493 250 - - - 809 1960 67 570 358 - - - 995 1965 67 551 442 - - - 1060 1970 67 572 664 - - - 1303 1975 67 572 1015 - - - 1654 1980 67 572 1086 - - - 1725 1985 64 558 1056 3 33 - 1703 1990 65 786 1151 8 43 - 2053 1991 66 784 1353 8 44 - 2255 1992 68 784 1638 8 55 - 2553 1993 61 786 1771 15 56 21 2710 1994 61 786 1800 15 56 21 2739 1995 64 791 1853 15 56 21 2800 Kaynak. Özçağlar, 1997:37 Belediyelerin nüfus gelişiminde 3 dönem olduğu görülmektedir. Bunlardan ilki 1927-1950 yılları arasındaki durağan artış dönemidir. 1950’den sonra ülke yönetiminde ve iktisadi yapıdaki değişmelere paralel olarak kentleşme hızı yükselmeye başlamış bu yükseliş günümüze kadar artarak süregelmiştir. 1980 yılından sonra köy ve belediyelerin nüfuslarının eşitlendiği görülmektedir. 1985’den sonra sürekli olarak belediyelerin nüfusları artmış bu artış 2007 yılından sonraki nüfus sayım sistemindeki değişiklikle birlikte daha net sonuçlar vermiştir (Şekil 1, Error! Not a valid bookmark self-reference.). “2012 yılından sonra ise mülki idari taksimattaki düzenlemelerle, belediye sayısı oldukça azaltılmasına rağmen, büyükşehir belediyesinin sınırları il sınırları ile eş tutulduğu için belediye nüfusu, toplam nüfusun “’ünü oluşturacak kadar artış göstermiştir. Günümüzde köy nüfusu toplam nüfusun yalnızca %7’sini oluşturduğu kabul edilmektedir. Fakat bu durum gerçeği yansıtmamaktadır. İdari değişiklikler gerçek kırsal nüfusun sayısını daha az göstermekle birlikte, gerçekte Türkiye nüfusunun en az "’sini kırsal’da yaşayan nüfus oluşturmaktadır” (Canpolat ve Hayli, 2017:157). NÜFUS (Milyon) 90 80 70 60 50 40 30 20 1927 10 0 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000 20072010 2016 Toplam Nüfus Köy Nüfusu Belediye Nüfusu 46 47 Şekil 1. Türkiye’deki Belediye Örgütlü Yerleşmelerin ve Köylerinin Nüfus Gelişimi (1927-2016) Tablo 2. Türkiye’de Toplam, Belediye ve Köy Nüfuslarının Gelişimi (1927-2014) Sayım Yılı Toplam Nüfus Köy Nüfusu Belediye Nüfusu Belediye Nüfusunun Toplam Nüfusa Oranı 1927 13648270 10342391 3305879 24 1935 16158018 12355376 3802642 24 1940 17820950 13474701 4346249 24 1945 18790174 14103072 4687102 25 1950 20947188 15702851 5244337 25 1955 24064763 17137420 6927343 29 1960 27754820 18895089 8859731 32 1965 31391421 20585604 10805817 34 1970 35605176 21914075 13691101 38 1975 40347719 23478651 16869068 42 1980 44736957 25091950 19645007 44 1985 50664458 23798701 26865757 53 1990 56473035 23146684 33326351 59 2000 67803927 23797653 44006274 65 2007 70586256 20838397 49747859 70 2008 71517100 17905377 53611723 75 2009 72561312 17754093 54807219 76 2010 73722988 17500632 56222356 76 2011 74724269 17338563 57385706 77 2012 75627384 17178953 58448431 77 2013 76667864 6633451 70034413 91 2014 77695904 6409722 71286182 92 2015 78741053 6217919 72523134 8 2016 79814871 6143123 73671748 8 Kaynak: TÜİK, Nüfus İstatistikleri (1927-2016) 2. Araştırma’nın Metodolojisi Ulusal ve küresel ölçekte değerlendirildiğinde şehirlerin nüfuslarının her zaman artış yönünde olduğu düşünülmektedir. Ancak şehirler de diğer yerleşmeler gibi, içinde bulunduğu sit ve sitüasyonun etkisiyle nüfusları azalabilmekte ve küçülebilmektedir. Bunun yanında çevresinin sunduğu pozitif şartları çok iyi bir şekilde kullanan şehirler etki sahasındaki nüfusları adeta bir kara delik misali kendine çekerek, çevresindeki nüfus yoğunluğunun azalmasına neden olmaktadır. Bir yerin coğrafi ortam koşullarına bağlı olarak ortaya çıkan genel sosyo-iktisadi yapısı “tarihsel olarak belirlenmiş dengeler” şeklinde kavramsallaştırılmaktadır. Bu dengelere bağlı olarak orada yaşayanlarda beklenti ve inançlar oluşmaktadır. Örneğin beklenti oluşumunda 2tarihsel geçmiş belirleyici bir konumda ise, geçmişinde durgun olan bir bölge, gelecekte de bu durgunluğunu sürdürecek ve geçmişinde canlı olan bir bölge ise gelecekte bu canlılığını devam ettirecektir (Küçüker, 2000: 17-18). Tarihsel ve coğrafi olarak belirlenmiş dengeler, yerleşmelerin büyüyüp gelişmesinde önemli bir rasyonel açıklama olarak karşımıza çıkmaktadır. Nitekim genellikle kırsal karakterde olan yerleşmelerden küçülme eğiliminde olanlardan bu eğilimi değişen az sayıda olduğu gibi; genellikle kentsel karakterde olan yani tarım dışı faaliyetlerin geliştiği yerleşmelerden büyüme eğiliminde olanlardan bu eğilimin değiştiği yine az sayıda yerleşme ile karşılaşılmaktadır. Genelde nüfus eğilimindeki değişim, sıra dışı bir gelişmeye bağlı olarak gerçekleşmektedir. Yani yerleşmede bir madenin işletilmeye açılması veya kamusal desteklemelere bağlı alternatif iş kollarının ortaya çıkması gibi gelişmeler, yerleşmelerin büyüme eğilimlerini değiştirebilmektedir. Bu çalışma; ? Yönetsel olarak belediye olarak istatistiklere dâhil edilen yerleşmelerin ADNKS dönemi boyunca nüfuslarında meydana gelen değişmeleri analiz etmeyi, ? Dönem boyunca yönetsel fonksiyonunu yitiren yani belde statüsünü kaybeden veya değiştiren yerleşmeleri tespit etmeyi, ? Türkiye’de yalnızca nüfus kriterine göre mevcut şehir ve kasabaları büyüklüklerine göre tasnif edip bunların coğrafi bölge ve bölümlere dağılışını göstermeyi, ? Şehir ve kasabaların ADNKS dönemi boyunca nüfuslarında meydana gelen değişimi ve bu değişimin sebeplerini bütüncül bir yaklaşımla değerlendirmeyi, ? İl merkezlerinin nüfus eğilimlerini tespit etmeyi, ? Sonuç’ta kırsal kesim için merkezi yer olan şehir ve kasabalardan, nüfusları azalanları tespit ve analiz etmeyi amaçlamaktadır. Araştırma’nın temel verilerini TÜİK, ADNKS nüfus istatistiklerinde belde olarak sınıflandırılan yerleşmelerin 2007-2016 yılları arasındaki nüfusları ile Türkiye’nin yönetsel sınırları oluşturmaktadır. Nüfusların temin edilmesinden sonraki aşama bütün yerleşmelerin belde kayıt numaralarıyla eşleştirilmesi olmuştur. Bu eşleştirme ile beldelerin dönem boyunca nüfusundaki gelişimi izleyebilmek mümkün hale gelmiştir. Eşleştirme işleminden sonra nüfus değişim eğilimini belirlemek için “ortalama aritmetik artış hızları”3 hesaplanmıştır. Daha sonra yönetsel harita içinde sınırlara bu belde kayıt numaraları girilerek veriler CBS ortamına aktarılmış böylece tematik haritalar oluşturulmuştur. Son olarak ülkemizde lisansüstü düzeyde hazırlanan coğrafya tezlerinden faydalanılarak, dağılış haritaları ve nüfus gelişim eğilimleri değerlendirilmeye çalışılmıştır. Araştırma, zamansal ölçek olarak 2007-2016 yılları arasına odaklanmaktadır. Ancak bu dönem içinde 2012 yılında gerçekleştirilen değişikliklerle çok sayıda belediye tüzel kişiliğini kaybetmiş 3 bin’in üzerindeki belediye sayısı, 1300 civarına gerilemiştir. Bu durum zamansal ölçekte karşılaştırma yapmayı oldukça zorlaştırmıştır. Ayrıca 2012 yılındaki 6360 sayılı büyükşehir yasasıyla gerçekleşen yönetsel değişikliklerle yerleşmelerin nüfuslarında olağandışı gelişmeler yaşanmıştır. Bu problemi aşabilmek için belediyelerin 2007-2012 yılları ve 2012-2016 yılları arasında iki dönemde artış eğilimleri hesaplanmış ve değerlendirme bu şekilde yapılmıştır. 2007 öncesi nüfuslarının dâhil 3 Birbirini takip eden sayım yılları arasındaki farkların toplamının, toplam dönem sayısına bölünmesiyle elde edilen sayıdır. Çıkan sonuç, yerleşmede yıllara göre, ortalama artan kişi sayısını vermektedir. OAA=(P2-P1)+(P3-P2) …./N {OAA=Ortalama Aritmetik Artış, P:Sayım Yılı, N:Sayım Dönemleri Sayısı} edilmemesinin temel sebebi; güncel olarak şehir ve kasabaların nüfus artış eğilimlerinin belirlenmek istenmesidir. Çalışmada yerleşmelerin idari statüsüne yönelik kullanılan kavramlar şu şekildedir: 3İlk Kademe Belediyesi; Büyükşehir belediye sınırları içinde ilçe kurulmaksızın oluşturulan ve büyükşehir ilçe belediyeleriyle aynı yetki, imtiyaz ve sorumluluklara sahip belediyeyi, İl merkezleri normal statüde ve büyükşehir belediyeli olmak üzere ikiye ayrılır. Merkez ilçelerde, il (valilik) teşkilatının bulunduğu yerleşmeye il merkezi denir. İlçe merkezi kaymakamlık teşkilatının bulunduğu yerleşmedir. Belde, bir ilçenin yönetsel sınırları içinde, belediyesi bulunan yerleşmelerdir. İl merkezi ve ilçe merkezi görevi almamış belediye örgütlü yerleşmelere yerel yönetimle ilgili bir statü kazandırılarak, belde unvanı verilmiştir (Özçağlar, 2015: 81-83). 3. Türkiye’de Belediye Örgütlü Yerleşmelerde Nüfusun Değişimi Türkiye’de 2012 yılına kadar yerleşmelerin statülerinde ve sayılarında önemli bir değişim yaşanmamış, genellikle ufak çaplı düzenlemeler gerçekleştirilmiştir. Ancak 6360 sayılı (2012) kanundan sonra, özellikle küçük nüfuslu yerleşmelerin belediye örgütlerinin kaldırılması ve büyükşehir belediyelerine bağlı ilçe merkezi sayılarının arttırılmasıyla çok büyük bir değişiklik yaşanmıştır. Bu değişikliğin olumlu ve olumsuz tarafları farklı çalışmalarda dile getirilmiştir. 6360 sayılı Kanunda, 12belde belediyeleri ile ilgili iki farklı yöntem benimsemiştir. İlki, Büyükşehir belediyesi olan tüm illerde yer alan ilçelerin mülki sınırları içerisindeki belde belediyelerinin 10tüzel kişiliği kaldırılmış, bağlı bulundukları ilçe belediyesine mahalle olarak katılmıştır. İkincisi ise, büyükşehir belediyesi kurulmayan elli bir ilde nüfusu 2 binin altında olan belde belediyelerinin köye dönüştürülmesidir. 14Büyükşehir belediye sınırları içinde bulunan köylerin tüzel kişiliği kaldırılarak, mahalleye dönüştürülmüştür (Adıgüzel, 2012: 161). Belde belediyeleri 2012 yılına kadar sayıları 2 bin civarındadır. Bu tarihten sonra nüfusu 2011 sayımına göre 2 bin’in altında olduğu için köy dönüştürülmesi ile 400 civarına gerilediği görülmektedir. Belde belediyelerinin ortalama nüfus büyüklüklerinde ise belirgin bir değişikliğin yaşanmadığı ve 3 bin civarında olduğu görülmektedir. Büyükşehir belediyesine bağlı ilçe merkezleri sayısı 2007 yılında 100 iken, 2009 yılında 143’e ulaşmış 2012’den sonra ise yasayla birlikte sayı 519’a yükselmiştir. Bu sayıya, artık küçük ve orta ölçekli çok sayıda ilçe merkezinin dahil olmasıyla ortalama nüfus büyüklüğü 250 bin civarından 120 bin’e gerilemiştir. Normal statüdeki il merkezi sayısı 65’ten; 2012 yılında 14 ilde büyükşehir kurulması ile 51’e gerilemiştir. Ortalama nüfus büyüklüğü ise 150 bin’den, 120 bin’e gerilemiştir. İlçe merkezi sayısı 749 iken, 349 ilçe merkezinin 135 136 büyük çoğunluğunun büyükşehir belediyesine bağlı ilçe merkezine dönüştürülmesi ile 400’e gerilemiştir. Genel olarak bakıldığında 2009 yılında 3200 civarında belediye örgütlü yerleşme mevcut iken, günümüzde bu sayı 1367’ye inmiştir. Belediye örgütlü yerleşmelerin ortalama nüfusları ise 20 bin’den 50 bin’e yükselmiştir (Tablo 3). Tablo 3. Türkiye'de Belediye Örgütlü Yerleşmelerin Sayıları ve Ortalama Nüfus Büyüklükleri (2007-2016) 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Yerleşme Kademesi Yer. Ort. Ort. Ort. Ort. Ort. Ort. Sayısı Nüf. Yer. Nüf. Yer. Nüf. Yer. Nüf. Yer. Ort. Nüf. Yer. Ort. Ort. Yer. Nüf. Yer. Büy. Büy. Sayısı Büy. Sayısı Büy. Sayısı Nüf. Yer. Nüf. Yer. Ort. Sayısı Nüf. Büy. Sayısı Büy. Sayısı Büy. Sayısı Büy. Sayısı Büy. Sayısı Nüf. Büy. 1 Belde Belediyesi 2011 2814 - - 1978 2759 1977 2705 1977 2677 1977 2678 394 3088 396 3078 397 3062 397 3122 2 Büyükşehir belediyesine bağlı ilçe merkezi 100 247597 - - 143 231486 143 237546 143 243593 143 248023 519 113680 519 115546 519 117460 519 119148 3 İl Merkezi 65 137340 - - 65 146073 65 151000 65 153136 65 156577 51 124011 51 127491 51 131411 51 134964 4 İl merkezini oluşturan ilk kademe belediyesi 31 127433 - - - - - - - - - - - - - - - - - - 5 İlçe Merkezi 750 16147 - - 749 16301 749 16605 749 16819 749 17094 400 11775 400 12039 400 12147 400 12377 6 İlk kademe belediyesi 252 12421 - - - - - - - - - - - - - - - - - - 137 Toplam 3209 18241 2938 20113 2935 20533 2934 20985 2934 21362 2934 21725 1364 52237 1366 53078 1367 53942 1367 54800 138 Kaynak: TÜİK, ADNKS Nüfus İstatistiklerinden Hesaplanmıştır. Türkiye’de belediye örgütlü yerleşmelere bakıldığında içinde gerçek anlamda tüm fonksiyonlarıyla şehirler olduğu gibi, henüz şehir kadar gelişmemiş kasaba yerleşmeleri hatta nüfus kriteri açısından değerlendirirsek 2 bin’in altında nüfusuyla köy yerleşmeleri de yer almaktadır. Bu durum 2012 yılına kadar daha belirgin iken, Büyükşehir yasasıyla birlikte kısmen değişmiştir. Yerleşmelerin nüfuslarının büyüklüğü o yerleşmenin tipi açısından en önemli göstergelerden biridir. Buna göre, belediye örgütü bulunan yerleşmelerin genel olarak nüfusu nispeten fazla olan yerleşmeler yani en azından kasaba türü yerleşmeler olması beklenir. Ancak nüfus büyüklüklerine göre belediye örgütlü yerleşmeler kategorize edildiğinde 2007 yılından 2012 yılına kadar nüfusu 2 bin’e kadar olan belediyeler toplam belediye sayısının 0’unu oluşturmaktadır. 2013 yılı itibariyle bu oran %6’ya inmiştir. Zaten nüfus aralıklarına göre belediye örgütlü yerleşmelerin sayılarındaki en önemli değişim, nüfusu 2 bin’e kadar olan yerleşmelerde gerçekleşmiştir. Diğer önemli değişim ise, nüfusu 20 bin’in üzerinde olan belediye örgütlü yerleşme sayısındaki artıştır. Ancak nüfus aralıklarına göre yapılan bu tasnifte özellikle 2013 yılı itibariyle 20 bin ve üzeri nüfusa sahip yerleşme sayısındaki hızlı artışın sebebi idari sınırlarda yapılan değişiklikle ilgilidir. Şöyle ki; büyükşehir belediyesinin sınırı 6360 sayılı kanun ile il mülki idare sınırı ile çakıştırılmıştır. Yani daha önce belediye hizmet sınırı, ilçe sınırlarına genişletilmiş dolayısıyla bu sınır içinde kalan bütün yerleşmelerin nüfusu büyükşehir belediyesi nüfusuna dâhil edilmiştir ( Tablo 4, Şekil 2). Tablo 4. Türkiye'de Belediye Örgütlü Yerleşmelerin Nüfus Aralıklarına Göre Sayıları ve Değişimi (2007-2016) Nüfus Aralıkları 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2007-2016 Değ. % 250-1000 179 231 219 251 286 315 4 5 7 7 -96 1001-5000 2027 1814 1842 1806 1770 1736 541 536 532 529 -74 5001-10000 394 348 325 324 323 325 168 167 176 175 -56 10001-20000 228 184 183 185 181 182 141 148 142 144 -37 20001-40000 141 110 112 111 114 113 161 161 162 160 13 40001+ 240 251 254 257 260 263 349 349 348 352 47 TOPLAM 3209 2938 2935 2934 2934 2934 1364 1366 1367 1367 -57 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 Kaynak: TÜİK, ADNKS Nüfus İstatistiklerinden Hesaplanmıştır. 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 250-1000 1001-5000 5001-10000 10001-20000 20001-40000 40001+ Şekil 2. Türkiye'de Belediye Örgütlü Yerleşmelerin Nüfus Aralıklarına Göre Sayıları ve Değişimi Yeni bir belediye kurulması için yerleşmede en az 5 bin nüfus olması gereklidir. Buna göre 2013 öncesinde 5393 sayılı belediye kanununa göre (Madde 4) il ve ilçe merkezlerinde belediye kurulması zorunludur. Buna göre nüfusu 5 bin’in altında olsa bile belediye teşkilatının kurulmuş olması bu maddeyle ilgilidir. Tablo 5.’te verilen ilçelere ait belediyelerin nüfusları 2016 yılı itibariyle Yenipazar hariç tamamı 1000’in altında olması dikkati çekmektedir. Tablo 5. Büyükşehir Yasasından Sonra İlçe Merkezi Olduğu İçin Belediye Teşkilatı Kapatılmayan Yerleşmeler Bilecik Yenipazar 1169 1131 1115 1061 1048 1011 1064 975 979 1069 -11 İl Adı İlçe Adı 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Ort. 8Nüf. Nüf. Nüf. Nüf. Nüf. Nüf. Nüf. Nüf. Nüf. Nüf. Arit. Art. Bilecik İnhisar 1262 1182 1085 1034 988 1008 1066 1007 932 933 -37 Bingöl Yayladere 1451 1139 989 1091 1295 1249 1089 1001 1018 872 -64 Çankırı Bayramören 754 664 880 690 634 689 702 627 571 597 -17 Karabük Ovacık 819 783 783 755 731 671 673 621 630 582 -26 Kırıkkale Çelebi 811 846 778 777 782 781 1567 913 816 759 -6 Kırklareli Kofçaz 1047 751 702 672 886 855 678 731 742 702 -38 Kırşehir Akçakent 1182 1129 1044 1012 972 969 995 1007 863 842 -38 170 Kaynak: TÜİK, ADNKS Nüfus İstatistikleri (2007-2016) 171 Ancak 2011 yılı itibariyle, nüfusu 2 bin’in altında olmasına rağmen, belediye teşkilatının 172 kapatılmadığı beldeler bulunmaktadır. Bunların kapatılmama sebepleri bilinmemekle beraber tespit 173 edilen 44 belde mevcuttur. Bu beldelerin Yozgat, Erzincan, Tokat ve Giresun illerinde daha fazla 174 olduğu görülmektedir. Ayrıca genel olarak bu beldelerin kırsal karakterli ve nüfuslarının azalma 175 eğiliminde olması beklenirken, 2016 yılı itibariyle nüfuslarının 2 bin’in üzerine çıkmasının “taşıma 176 nüfus” ile ilgili olduğu kanısını uyandırmaktadır (Tablo 6). Tablo 6. 2011 ADNKS Nüfusu 2 Bin'in Altında Olmasına Rağmen Belediye Teşkilatı Kapatılmayan Beldelerin 2011 ve 2016 Yıllarına Ait Nüfusları Sıra İl Adı İlçe Adı Belediye Adı 2011 2016 Sıra İl Adı İlçe Adı Belediye Adı 2011 2016 1 Afyonkarahisar Dinar Haydarlı 1693 2068 23 Gümüşhane Şiran Yeşilbük 1475 2994 2 Afyonkarahisar Emirdağ Gömü 1918 2111 24 Isparta Gönen Güneykent 1577 2084 3 Ağrı Eleşkirt Yayladüzü 1520 2040 25 Karabük Yenice Yortan 1871 1681 4 Ağrı Eleşkirt Tahir 1599 1602 26 Kütahya Simav Demirci 1530 2680 5 Ağrı Eleşkirt Yücekapı 1776 2747 27 Kütahya Simav Naşa 1906 1997 6 Aksaray Gülağaç Saratlı 1888 2081 28 Osmaniye Sumbas Mehmetli 1506 2302 7 Ardahan Göle Köprülü 1990 2114 29 Sivas Yıldızeli Güneykaya 1023 1611 8 Batman Sason Yücebağ 1102 2445 30 Sivas Altınyayla Deliilyas 1935 2031 9 Bilecik Merkez Bayırköy 1942 2678 31 Tokat Niksar Gökçeli 1053 2134 10 Bitlis Mutki Kavakbaşı 1402 2334 32 Tokat Merkez Çamlıbel 1731 3381 11 Bolu Mudurnu Taşkesti 1456 2223 33 Tokat Almus Ataköy 1866 3549 12 Burdur Bucak Kızılkaya 1960 1970 34 Tokat Niksar Yazıcık 1980 2617 13 Çankırı Orta Yaylakent 1677 2506 35 Tunceli Mazgirt Akpazar 1797 2118 14 Çorum Merkez Düvenci 1946 1954 36 Yozgat Boğazlıyan Yenipazar 963 1796 15 Erzincan Merkez Yaylabaşı 1638 1541 37 Yozgat Sorgun Gülşehri 1226 2018 16 Erzincan Merkez Çağlayan 1769 1665 38 Yozgat Sorgun Eymir 1496 1763 17 Erzincan Merkez Yalnızbağ 1870 3057 39 Yozgat Akdağmadeni Oluközü 1703 1359 18 Erzincan Merkez Mollaköy 1907 1532 40 Yozgat Sorgun Araplı 1709 1917 19 Giresun Dereli Yavuzkemal 1669 2462 41 Yozgat Sorgun Karakız 1720 2140 20 Giresun Bulancak Kovanlık 1882 2364 42 Yozgat Sarıkaya Karayakup 1814 2498 21 Giresun Yağlıdere Üçtepe 1956 2181 43 Yozgat Boğazlıyan Ovakent 1857 2163 22 Giresun Eynesil Ören 1971 2163 44 Zonguldak Alaplı Gümeli 1984 1751 Kaynak: TÜİK, ADNKS Nüfus İstatistikleri (2007-2016) 6360 sayılı yasa ile büyükşehirlerde, ilçe merkezleri ve il merkezi dışındaki bütün belediyelerin kapatılmasıyla en fazla değişim gerçekleşmiştir. Örneğin Konya ilinde 2007 yılında 205 belediye mevcutken, 2016 itibariyle yalnızca ilçe merkezlerindeki belediyeler ve merkez ilçe belediyeleri ile birlikte 31’e inmiştir. Normal statülü illerdeki değişim, nüfusları 2 bin’in altında kalan belediyelerin kapatılmasıyla ilgilidir. İç Anadolu ve Ege bölgelerinde her iki belediyeden biri, Karadeniz bölgesinde ise her üç belediyeden biri kapatılmıştır. Güneydoğu Anadolu bölgesinde 58 belediyeden yalnızca 8’i, Doğu Anadolu bölgesinde ise 200 belediye’den 29’u kapanmıştır (Harita 1, Tablo 7). 189 190 Harita 1. Türkiye'de İllere Göre Değişen Belediye Sayıları Tablo 7. İl ve Coğrafi Bölge Bazında Belediye Sayıları (2007 ve 2016 Yılı) Normal Statülü İl Merkezleri Coğrafi Bölge İller 2007 Bel.Say. 2016 Bel.Say. Coğrafi Bölge İller 2007 Bel.Say. 2016 Bel.Say. 6Karadeniz Bölgesi Amasya Bartın Bayburt Bolu Çorum Düzce Giresun Gümüşhane Karabük Kastamonu 29 9 9 13 38 11 33 18 8 21 8 8 5 12 16 10 24 14 7 20 İçAnadolu Bölgesi Aksaray Çankırı Karaman Kırıkkale Kırşehir Nevşehir Niğde Sivas Yozgat TOPLAM 48 31 16 27 30 45 52 46 65 360 22 15 11 11 10 23 29 24 36 181 Rize Sinop Tokat Zonguldak TOPLAM 21 11 77 32 330 18 9 37 25 213 Marmara Bölgesi Bilecik Çanakkale Edirne Kırklareli TOPLAM 15 34 26 26 101 11 23 16 21 71 Ağrı Ardahan Artvin Bingöl Bitlis 12 9 12 13 15 12 7 9 11 13 EgeBölgesi A.Karahisar Kütahya Uşak Yalova TOPLAM 107 75 24 15 221 59 27 12 14 112 Doğu Anadolu Bölgesi Elazığ Erzincan Hakkari Iğdır 26 29 8 8 20 24 8 7 Akdeniz Bölgesi Burdur Isparta Osmaniye TOPLAM 30 51 16 97 14 22 14 50 Kars Muş Şırnak Tunceli TOPLAM 10 28 20 10 200 9 23 19 9 171 Güneydoğu Anadolu Bölgesi Adıyaman Batman Kilis Siirt TOPLAM 28 12 5 13 58 23 11 4 12 50 GENELTOPLAM 1367 848 Büyükşehir Belediyeli İl Merkezleri Coğrafi Bölge İller 2007 Bel.Say. 2016 Bel.Say. Coğrafi Bölge İller 2007 Bel.Say. 2016 Bel.Say. Karadeniz Bölgesi Doğu Anadolu Ordu Samsun Trabzon TOPLAM Erzurum Malatya 72 19 Aydın 50 17 Denizli 77 18 EgeBölgesi İzmir 199 54 Manisa 39 20 Muğla 54 13 TOPLAM 54 100 88 84 61 387 17 19 30 17 13 96 Bölgesi İçAnadolu Bölgesi Van TOPLAM Ankara Eskişehir Kayseri Konya 20 13 Adana 113 46 Antalya 66 25 Akdeniz Hatay 31 14 Bölgesi K.Maraş 67 16 Mersin 205 31 TOPLAM 52 102 76 64 69 363 15 19 15 11 13 73 Marmara Bölgesi TOPLAM 369 86 Diyarbakır 31 17 Balıkesir 53 20 Güneydoğu Gaziantep 27 9 Bursa 54 17 Anadolu Mardin 31 10 İstanbul 73 39 Bölgesi Şanlıurfa 26 13 Kocaeli 44 12 TOPLAM 115 49 Sakarya Tekirdağ TOPLAM 39 16 33 11 GENELTOPLAM 296 115 1842 519 4. Nüfusu Artan Belediye Örgütlü Yerleşmeler Bu çalışmada nüfuslarının ortalama aritmetik artışı -21 ile 21 arasında olan yerleşmelerin nüfusları stabil olanlar, 22 ve üzeri olanlar ise artış eğiliminde olanlar olarak kabul edilmiştir. Buradan hareketle Türkiye’de nüfusu artış eğiliminde olan 541 belediye örgütlü yerleşme mevcuttur. İl ve ilçe merkezlerinde, nüfusun değişim eğiliminden beklenen bir sonuç olarak batı ve kıyı kesimlerde yer alan yerleşmelerde nüfus artış eğiliminin pozitif yönde ve daha fazla olduğudur. Marmara bölgesinde Yıldız Dağları bölümü hariç diğer bölümler ülke genelinde en fazla nüfus artış eğilimine sahip il ve ilçe merkezlerine sahip bölümlerdir. Daha sonra Asıl Ege, Adana, Antalya bölümleri sırasıyla bölüm içindeki il ve ilçe merkezi sayısına oranla en fazla artış eğilimine sahip il ve 205 206 ilçe merkezine sahip bölümlerdir. Bu sıralamada esas dikkati çeken kısım doğal nüfus artış hızının fazla olduğu Hakkâri bölümü ve Dicle bölümünün üst sıralarda olmalarıdır (Tablo 8). Tablo 8. Coğrafi Bölümlere Göre Belediye Örgütlü Yerleşmelerde Pozitif Nüfus Artış Eğilimi- Belde Sayısı İlişkisi (2007-2012) Nüfusu Coğrafi Bölümler Artan Bel. Yer. Say. Bölge Toplamı Türkiye Geneli Toplam Belediye Sayısına Oranı % Nüf. Değiş- meyen Bel. Say. Bölge Toplamı Türkiye Geneli Toplam Belediye Sayısına Oranı % Karadeniz Batı Karadeniz Bölümü 38 Böl. Doğu Karadeniz Bölümü 36 Orta Karadeniz Bölümü 31 105 11 13 6 7 26 2,7 Çatalca – Kocaeli Bölümü 49 Marmara Ergene Bölümü 15 Böl. Güney Marmara Bölümü 38 Yıldız Dağları Bölümü 3 105 11 2 2 2 - 6 0,6 Ege Böl. Asıl Ege Bölümü 70 İç Batı Anadolu Bölümü 20 90 9 6 2 8 0,8 Akdeniz Böl. Adana Bölümü 41 Antalya Bölümü 39 80 8 3 7 10 1,0 Konya Bölümü 12 İç Anadolu 11Orta Kızılırmak Bölümü 35 Böl. Yukarı Kızılırmak Bölümü 2 Yukarı Sakarya Bölümü 19 68 7 2 4 3 - 9 0,9 Erzurum-Kars Bölümü 9 Doğu Hakkâri Bölümü 7 Anadolu Böl. Van Bölümü 8 Yukarı Fırat Bölümü 24 Yukarı Murat Bölümü 7 55 6 6 - 2 5 3 16 1,7 G.Doğu Dicle Bölümü 25 Anadolu Böl. Orta Fırat Bölümü 13 38 4 2 - 2 0,2 Toplam 541 57 77 8 207 208 Tablo 9. Nüfusu Artan Belediye Örgütlü Yerleşme Sayıları (2007-2012, 2013-2016 ve 2007-2016 Arası) 21 > 100 101 > 500 501 > 1000 1000 > 5000 5000 > 10000 10000+ Coğrafi Bölge Bölümleri 2007- 2013- 2007- 2007- 2013- 2007- 2007- 2013- 2007- 2007- 2013- 2007- 2007- 2013- 2007- 2007- 2013- 2007- 2012 2016 2016 2012 2016 2016 2012 2016 2016 2012 2016 2016 2012 2016 2016 2012 2016 2016 D. Karadeniz Böl. 20 10 13 30 20 27 7 7 14 4 18 32 - 3 3 - - 2 Karadeniz B.. O. Karadeniz Böl. 37 4 25 35 15 46 8 8 11 7 9 23 1 1 4 - 1 11 B. Karadeniz Böl. 21 15 26 24 22 26 4 8 12 6 7 13 1 3 2 - - 6 Çatalca-Kocaeli Böl. 2 2 1 5 6 1 7 6 1 15 13 11 9 14 10 12 9 25 Marmara B.. G.Marmara Böl. 13 7 10 17 14 15 6 3 9 9 9 13 3 3 7 4 - 9 Ergene Böl. 6 1 9 13 5 9 1 3 5 7 4 11 1 2 7 - 1 2 Yıldız Dağl Böl. - 2 - 3 - 5 1 - 2 - - - - - - - - - Ege B.. Ege Böl. 24 4 16 42 11 29 12 9 6 21 30 60 8 9 17 3 - 28 İç Batı And. Böl. 27 11 29 9 6 33 1 1 7 3 4 13 1 - 3 - 2 4 Akdeniz B.. Antalya Böl. 31 7 25 27 9 27 7 3 14 14 3 16 1 6 3 2 3 7 Adana Böl. 41 2 31 29 10 28 8 8 8 7 12 29 6 7 17 2 1 6 Konya Böl. 7 1 8 9 4 13 1 1 2 1 3 8 2 - 8 1 - 5 İç Anadolu B.. O. Kızılırmak Böl. 36 19 35 12 16 53 1 8 9 10 2 32 4 2 6 1 1 9 Y. Sakarya Böl. 1 1 1 1 4 3 3 - 5 4 9 10 5 2 2 5 4 17 Y. Kızılırmak Böl. 5 3 7 1 1 4 - - 3 1 - 1 - 2 1 - 1 3 Yukarı Murat Böl. 2 4 3 3 2 8 2 - 2 2 5 6 - - 2 - - 2 Yukarı Fırat Böl. 19 9 21 21 8 24 4 7 10 3 3 17 2 - 3 - 2 5 Doğu Anadolu B.. Van Böl. 5 1 1 5 2 5 2 2 - 2 2 9 1 2 5 - - 1 Hakkâri Böl. 2 4 1 3 4 1 - 1 2 3 1 1 - 1 4 - - 2 Erzurum-Kars Böl. 1 1 4 4 3 7 - 1 1 3 4 7 1 - 2 - - 2 G.doğu Orta Fırat Böl. 5 3 4 2 1 5 2 2 2 4 2 5 1 1 1 3 3 7 Anadolu B.. Dicle Böl. 9 4 7 13 6 7 8 3 6 8 10 14 1 5 8 2 2 18 TOPLAM 314 115 277 308 169 376 85 81 131 134 150 331 48 63 115 35 30 171 Ülke genelinde nüfusları azalma eğiliminde olan belediyelerin coğrafi bölümlere göre 211 incelendiğinde şu sonuçlarla karşılaşılmaktadır: 212 ‣ 2007-2016 döneminde ortalama her yıl nüfusu 1000’e kadar artış gösteren il merkezlerinden 213 Ardahan, Artvin, Tunceli ve diğer 3 il merkezinin ortak özelliği olarak engebeli bir topoğrafya’ya 214 sahip ve ülkenin doğu kesiminde olması belirtilebilir. Aynı dönemde nüfusları her yıl ortalama 215 8000’den fazla artan il merkezlerinden Batman haricindeki tümü büyükşehir belediyeleridir. Bu 216 yerleşmeler, çevrelerindeki hem kırsal kesim için hem de küçük-orta ölçekli kasaba ve şehirler için 217 çekim merkezi konumundadırlar. Hatay, Gaziantep, Antalya, Bursa, İzmir, Kocaeli, Ankara ve 218 İstanbul nüfusları 50 binden başlayıp 400 bin’e kadar değişen aralıklarla en fazla artan il 219 merkezleridir. Bu il merkezleri ise yalnızca bölgeleri için değil ülke genelindeki önemli çekim 220 merkezleri olarak belirmektedir. 221 ‣ Büyük kentler, genellikle etki sahasındaki kırsal nüfusu kendine çekerek büyümekte nüfusları 222 artmaktadır. Ancak bunun yanında çevresindeki diğer illerin kırsal kesiminden hatta il 223 merkezlerinden nüfusu kendisine çekebilmektedir. Edirne ile ilgili yapılmış bir çalışmada, il 224 merkezine göç eden nüfusun c’ünün bağlı kırsal kesiminden 7’sinin ise diğer illerden aldığını 225 ifade etmiştir (Yaşar, 2009:216). Benzer durumu Kayseri, Gaziantep ve Adana gibi illerde de 226 görmek mümkündür. 227 ‣ “Ulaşım kolaylığı, su kaynaklarının bolluğu, ucuz arsa, göçmenlerden oluşan işgücü, 228 İstanbul’daki pek çok sanayi kuruluşunu Trakya’ya yönlendirmesiyle sanayileşmenin şehirleşmeye 229 katkısı son derece fazladır” (Erel, 1997:46). Bu kesimde özellikle E-5 karayolu ve D-555 karayolu 230 üzerindeki belediyelerin nüfuslarına olumlu katkıda bulunmuştur. Kıyı kesimlerde ise İstanbul’un 231 giderek artan baskısı, yakınlık derecesine göre yerleşmeleri tipi bakımından genellikle bir üst 232 basamağa çıkarmaktadır. 233 ‣ Çatalca-Kocaeli bölümünde, kıyı kesimlerde (Çatalca, Şile, Beykoz vb.) sayfiyecilik ve turizm 234 faaliyetleri nüfus artışına pozitif katkı yapmaktadır. 235 ‣ İl merkezleri ve Türkiye geneli için kent eşiği olarak kabul edilebilecek 20 bin nüfusunu 236 aşmış ilçe merkezleri, genellikle nüfus artışı eğilimindedirler. Bu eğilim üzerinde kentsel 237 fonksiyonların gelişmesiyle birlikte, etki sahasındaki nüfusu kendisine çekmesi olarak 238 basitleştirilebilecek bir olgunun görülmesi yönlendirici olmaktadır. 239 ‣ Ayrıca il merkezleri yakınındaki belediye örgütlü yerleşmeler genellikle il merkezindeki 240 kentsel fonksiyon sahalarının buralara kadar ulaşması ve oluşan iş imkânlarının etkisiyle nüfuslarını 241 korumakta hatta artış eğilimi göstermektedirler (Örneğin Kayseri-Hacılar, Elazığ-Yurtbaşı, Ankara- 242 Çubuk gibi). 243 244 Harita 2. Nüfusu Artan Belediye Örgütlü Yerleşmeler (2007-2012 ve 2012-2016) ‣ Belediye örgütlü yerleşmelerden özellikle ana ulaşım aksları üzerinde yer alanların yani 246 ulaşım fonksiyonunun ortaya çıktığı ve geliştiği yerleşmelerin nüfuslarına pozitif katkı sağladığı 247 görülmektedir (Örneğin, Şarkışla, Aksaray, Akseki gibi). 248 ‣ Kıyılarda yer alan yerleşmelerden bir kısmı liman kenti olmalarının etkisiyle nüfusları 249 geçmişten bu yana artış eğilimi içindedir (Örneğin Bandırma, Gemlik, Ereğli gibi). Geri kalanlar ise 250 turizm fonksiyonuna bağlı nüfusları artmaktadır (Lapseki, Gülpınar, Erdek gibi). 251 ‣ Marmara bölgesindeki birçok belediye örgütlü yerleşmenin nüfuslarının artmasında 252 sanayileşmenin etkisi ön plandadır. 253 ‣ Güney Marmara bölümünde iç kesimlerde yer alan belediye örgütlü yerleşmelerden 254 nüfusları artış eğiliminde olanlar genellikle verimli tarım alanlarına sahiptir. Böylece mevcut 255 nüfusunu koruyabilen ve doğal nüfus artışı ile nüfusları büyüme eğilimindeki yerleşmeler 256 görünümünü almaktadırlar (Bayramiç, Karacabey, Mustafakemalpaşa gibi). 257 ‣ Asıl Ege bölümünün kıyı şeridinde yer alan belediye örgütlü yerleşmelerin tamamına 258 yakınının nüfuslarının artış eğiliminde olması, başta turizm faaliyetleri ile ilgilidir. Bu durum yalnızca 259 İzmir kentinde diğer kentsel fonksiyonların devreye girmesiyle daha da artmaktadır. Turizm 260 fonksiyonlu bu yerleşmeler, genellikle büyük kentlerden ve kentlerden göç almaktadır. Yani kentler 261 de göç vermekte, ancak bu göç genellikle iktisadi yapıdaki iyileşmeye bağlı olarak orta yaşlı ve yaşlı 262 nüfusun burada ikamet etmesine bağlı olarak gerçekleşmektedir. 263 ‣ Asıl Ege bölümünün iç kesimlerine doğru tarım ve sanayi faaliyetleri özellikle ilçe 264 merkezlerinde nüfusların artış eğiliminde olmalarını desteklemektedir. Mevcut iş imkânları buradaki 265 yerleşmelerin göç almasını sağlamaktadır. 266 ‣ İç batı Anadolu bölümünde nüfusu artan bu yerleşmelerden bir kısmı madenciliğe bağlı 267 sanayi faaliyetlerinin olduğu ilçe merkezlerinden (Kütahya-Tavşanlı ve Tunçbilek gibi) ve buralara 268 yakın diğer belediyelerden oluşmaktadır. Ayrıca Kütahya’nın Hisarcık ilçesinde olduğu gibi “yurt 269 dışında bulunan kişilerin buraları maddi açıdan desteklemelerinin büyük etkisinin olmasının” ya da 270 “ana ulaşım arteri üzerinde yer alması, burada iki mandıranın bulunması, verimli arazilere sahip 271 olması ve hayvancılığın gelişmiş olması” (Karagöz, 2007: 55) gibi lokal sebeplerle de nüfusu artan 272 yerleşmeler bulunmaktadır. 273 ‣ İç Anadolu bölgesinde nüfusu artma eğiliminde olan belediye örgütlü yerleşme sayısının en 274 fazla olduğu bölüm Orta Kızılırmak bölümüdür. Bu durum üzerinde Ürgüp-Göreme yöresinin 275 etkisi önemlidir. Bu yörede Avanos, Gülşehir, Kozaklı gibi turistik fonksiyonların ön plana çıktığı 276 yerleşmelerle birlikte, diğer bölümlere göre daha fazla il merkezine ev sahipliği yapması, bu durum 277 üzerinde etkili olmuştur. Ayrıca önemli ulaşım aksları üzerinde yer alan ulaşım fonksiyonlu yerleşmelerde (Kaman, Mucur, Bala gibi) nüfus artış eğilimi görülmektedir. Yukarı Sakarya bölümünde artış eğilimi gösteren belediye sayısının az olması, Ankara ve Eskişehir il merkezlerinin nüfusu kendilerine çekmesi ile ilgilidir. ‣ Yukarı Fırat bölümünde Afşin, Elbistan, Hekimhan gibi madencilik faaliyetlerine bağlı büyüyen ve kentsel fonksiyonların oluştuğu nüfusu fazla olan yerleşmeler ile il ve bazı ilçe merkezlerinin nüfusları artış eğilimindedir. Bu bölümde de ulaşım fonksiyonuna bağlı nüfusu artan yerleşmeler yer almaktadır (Pertek, Kovancılar, Hasançelebi gibi). ‣ Van bölümünde doğal nüfus artış oranının yüksekliğinin yanında genel olarak kırsal kesimdeki nüfusu il ve ilçe merkezlerine olan göçün etkisi önemlidir. Ayrıca Tatvan, Edremit ve Erciş ilçe merkezlerinin Van gölüne kıyısının olması turizm açısından ek bir avantaj sağlamıştır. ‣ Yukarı Murat bölümünde il merkezleri dışında Doğubayazıt ve Diyadin ulaşım fonksiyonunun etkisiyle, Bulanık tarımsal potansiyeli nedeniyle nüfusları artış eğiliminde olan ilçe merkezleridir. ‣ Dicle ve Orta Fırat bölümlerinde çok sayıda belediye nüfusunda artış görülmektedir. Bu artış aynı zamanda ülke genelindeki kırsal nüfustaki azalma eğiliminin de tersi özellikler gösteren bir bölge olması bakımından da ilginçtir. Siverek ilçe merkezini değerlendiren bir çalışmada “Güneydoğu Anadolu Bölgesinin genelinde olduğu gibi Siverek İlçesinde de çok çocuk sahibi olmak, toplumda nüfuz sahibi olmak anlamına gelmektedir. İlçe merkezi ve kırsalında devam eden aşirete dayalı gruplaşmalar bunun en önemli nedenidir” (Akpirinç, 2012:46) şeklinde açıklanmaktadır. ‣ Karadeniz bölgesinde sahil şeridinde kent olarak nitelendirilebilecek bütün yerleşmelerde nüfus artış eğilimindedir. Bu durum il ve ilçe merkezlerinde daha belirgindir. İç kesimde ise Yeşilırmak ile Melet suyu arasında kalan kesimde ve Devrez çayı havzasında daha fazla görülmektedir. Bu iki kesimde KAF hattı üzerindeki önemli depresyonların bulunduğu verimli tarım arazilerine karşılık gelen alanlardır. ‣ 2007-2016 dönemindeki belediye örgütlü yerleşme sayısı 2007-2012 yılına göre daha yaklaşık 30 belediye daha fazladır. Bunun sebebi 2012 yılında belediye haline getirilen ve nüfusu artış eğiliminde olan 14 belediyenin olması ve bütün bir dönemin ortalama artış eğilimi hesaplandığından büyükşehir yasasını göz ardı etmekten kaynaklanan bir değişimdir. Kasaba nitelikli olup nüfusu artan veya fazla değişmeyen yerleşmelerde etki sahasındaki nüfusun o yerleşmeyi çeşitli amaçlarla kullanması (eğitim, çalışma, ulaşım vb.), ulaşım özelliklerinin uygun olması, iş imkanı sunan önemli bir tesisin mevcudiyeti (sanayi, turizm vs.) veya bir il merkezine yakın olmasına bağlı avantajlar nüfus artış eğilimi üzerinde etkili olmaktadır. 5. Nüfusu Azalan Belediye Örgütlü Yerleşmeler Ortalama aritmetik artışları -21’den daha düşük olan yerleşmelerin nüfus eğilimleri negatif olarak kabul edilmiştir. Buradan hareketle, Türkiye’de nüfusu azalma eğiliminde olan 338 belediye örgütlü yerleşme mevcuttur. Belediye örgütlü yerleşmeler içinde ilk dönem olan 2007-2012 yılları arasında nüfusları azalanlar -22 ile -91345 (İzmir-Konak) arasında değişmektedir. Nüfusları 500’ün üzerinde azaldığı belediyeler Çatalca-Kocaeli bölümü, Dicle bölümü ve Asıl Ege bölümlerinde daha fazladır. Büyükşehirlere bağlı belediyelerdeki azalma, idari sınır değişikliklerine bağlı olarak gerçekleşmiştir. Örneğin Esenler’den (İstanbul) iki mahalle (Habipler ve Başakşehir) ayrılmış ve Başakşehir ilçesine dahil edilmiştir (Karakuzulu vd., 2010:15). İkinci dönemde yani 2013-2016 yılları arasında ise nüfusu azalan yerleşme sayısı, kapatılan belediyeler nedeniyle 255’e inmiştir. Bu dönemde nüfusu 500’ün üzerinde azaldığı belediye sayısı 54’e gerilemiştir. Bu yerleşmelerde yine tamamına yakını büyükşehir belediyelerine bağlı ilçe merkezi belediyeleridir. Nüfusu azalma eğiliminde olan il ve ilçe merkezlerinin toplama oranla en fazla olduğu bölümler iç kesimlerde yer almaktadır. Bu bölümler doğal nüfus artışlarının giderek azalan ve diğer bölümlerden göç alma oranlarının düştüğü alanlardır. İç kesimlerde azalma eğiliminin daha düşük olduğu bölümlerde, net göç hızları negatif olmasına rağmen genellikle doğal nüfus artış hızları fazladır. Ülke genelinde nüfusları azalma eğiliminde olan belediyelerin coğrafi bölümlere göre incelendiğinde şu sonuçlarla karşılaşılmaktadır: ‣ İl merkezlerinin ADNKS dönemi nüfuslarındaki değişim eğilimi genel olarak artış yönündedir. Ancak Hakkari ve Şırnak’da eğilim negatif yöndedir. İki il merkezinde de sınıra yakın olmasına rağmen bağlı ilçelerinde sınır ticaretinin gelişmesi nedeniyle idari fonksiyonlarına rağmen büyümeleri güdük kalmış yerleşmelerdir. Nitekim iki il merkezinin idari fonksiyonlarının bağlı bir ilçesine taşınması gündeme gelmiştir. Ayrıca iki il merkezinde de güvenliğe bağlı bazı problemler de son yıllarda nüfusun daha fazla azalmasına neden olmuştur. ‣ Nüfusu azalan belediye örgütlü yerleşmelerden ilk dikkati çeken bazı büyükşehir belediyelerinin merkez ilçeleridir. İzmir-Bornova ve Karabağlar, Adana-Çukurova, Diyarbakır-Sur, İstanbul Küçükçekmece, Esenler, Gaziosmanpaşa, Kadıköy ve Üsküdar ilçelerindeki bu azalma eğilimi idari sınır değişiklikleri ve yeni kurulan belediyelerle ilgilidir. Ancak İstanbul’daki Güngören, Bayrampaşa, Beyoğlu ve Beşiktaş belediyelerinin nüfusları azalma eğilimindedir. Bu durum büyükşehir yasasından sonra değişmiş bir anda nüfuslarına mevcut nüfus kadar veya nerdeyse onun yarısı kadar nüfus eklenmiştir. Tablo 10. Coğrafi Bölümlere Göre Belediye Örgütlü Yerleşmelerde Negatif Nüfus Artış Eğilimi- 347 348 346 Belde Sayısı İli Tablo 11. Nüfusu Azalan Belediye Örgütlü Yerleşme Sayıları (2007-2012, 2013-2016 ve 2007- 2016 Arası) şkisi (2007-2012) Coğrafi Bölümler Batı Karadeniz Bölümü Karadeniz Böl. 1Doğu Karadeniz Bölümü Orta Karadeniz Bölümü Çatalca – Kocaeli Bölümü Marmara Böl. 1Ergene Bölümü Güney Marmara Bölümü Yıldız Dağları Bölümü Ege Böl. Asıl Ege Bölümü İç Batı Anadolu Bölümü Akdeniz Böl. Adana Bölümü Antalya Bölümü Konya Bölümü İç Anadolu Böl. Orta Kızılırmak Bölümü Yukarı Kızılırmak Bölümü Yukarı Sakarya Bölümü Erzurum-Kars Bölümü Doğu Anadolu Hakkâri Bölümü Böl. Van Bölümü Yukarı Fırat Bölümü Yukarı Murat Bölümü G.Doğu Dicle Bölümü Anadolu Böl. Orta Fırat Bölümü Toplam Azalan 34 31 21 11 2 7 4 13 19 17 16 12 39 9 14 11 5 7 32 8 16 10 338 Bölge Toplamı 86 24 32 33 74 63 26 Türkiye Geneli Toplam Belediye Sayısına Oranı % 9 3 3 3 8 7 3 35 -10000 + -5000 > -10000 -1000 > -5000 -501 > -1000 -101 > -500 -21 > -100 -21 > 21 Coğrafi Bölge Bölümleri 2007- 2013- 2007- 2007- 2013- 2007- 2007- 2013- 2007- 2007- 2013- 2007- 2007- 2013- 2007- 2007- 2013- 2007- 2007- 2013- 2007- 2012 2016 2016 2012 2016 2016 2012 2016 2016 2012 2016 2016 2012 2016 2016 2012 2016 2016 2012 2016 2016 D. Karadeniz Böl. - - - - - 2 - - 8 - 3 3 40 21 32 56 7 29 28 8 21 Karadeniz B.. O. Karadeniz Böl. - - - - - 2 - 1 3 - 11 2 40 16 30 74 11 48 22 5 20 B. Karadeniz Böl. - - 4 - - 2 - 1 8 - 1 1 22 7 22 55 31 21 21 19 13 Çatalca-Kocaeli Böl. 4 1 12 1 - 3 3 6 4 - 3 - 5 2 1 7 1 3 3 1 1 Marmara B.. G.Marmara Böl. - - - - - 3 - 1 8 - 2 2 16 8 13 41 6 24 9 6 7 Ergene Böl. - - - - - 1 - - 1 - 1 - 4 5 4 26 9 14 10 7 8 Yıldız Dağl Böl. - - - - - - - - - - - 2 4 - 3 6 6 2 1 2 1 Ege Böl. 3 - 4 - 1 1 - 1 2 - 4 - 26 25 20 119 8 91 49 2 39 Ege B.. İç Batı And. Böl. - - 1 - - - - - 5 - - 3 23 12 17 98 35 64 55 22 38 Akdeniz B.. Antalya Böl. - - - - - 1 - - 1 2 1 1 25 15 23 112 16 100 53 9 56 Adana Böl. 1 - 1 - - - - 2 - 1 5 2 44 17 35 68 10 63 37 4 30 Konya Böl. - - 1 - - - - 1 2 - 4 - 19 10 17 72 7 56 33 2 25 İç Anadolu B.. O. Kızılırmak Böl. - - 2 - - 1 - 1 7 2 4 5 62 36 47 158 51 95 42 22 27 Y. Sakarya Böl. - - 2 - - - - - 3 2 2 - 12 12 4 33 3 20 4 2 3 Y. Kızılırmak Böl. - - 1 - - - - - - - - - 14 7 11 20 9 15 7 2 2 Yukarı Murat Böl. - - 1 - - 2 2 1 - 1 2 2 16 7 8 12 17 6 6 3 4 Yukarı Fırat Böl. - - - - - 2 - 2 3 - 9 5 37 16 30 66 29 36 17 2 13 Doğu Anadolu B.. Van Böl. - - 1 - - - 1 1 2 3 4 1 5 3 4 4 2 1 3 3 3 Hakkâri Böl. - - - - - 3 - 1 - - - 3 10 7 5 5 5 3 3 1 1 Erzurum-Kars Böl. - - - - - 2 1 - 2 - 3 1 7 2 4 12 10 5 8 6 1 G.doğu Orta Fırat Böl. - - 2 - - 3 - - 2 - - 1 15 9 10 17 13 8 5 5 4 Anadolu B.. Dicle Böl. - - 2 - - 2 3 3 5 8 5 5 24 10 17 18 4 11 6 4 2 349 TOPLAM 8 1 34 1 1 30 10 22 66 19 64 39 470 247 357 1079 290 715 422 137 319 350 351 352 Harita 3. Nüfusu Azalan Belediye Örgütlü Yerleşmeler (2007-2012 ve 2012-2016) ‣ Ergene ve Yıldız Dağları Bölümünde, genel olarak il ve ilçe merkezlerinde nüfus artma eğiliminde iken, bağlı belediyelerde azalma eğilimindedir. Bu durum Gelibolu, Pınarhisar, Süloğlu gibi ana ulaşım arterlerine uzak yerlerde daha belirgindir. ‣ Gediz ve Büyükmenderes havzalarının yukarı ve orta çığırlarındaki azalma ile İç batı Anadolu bölümünün büyük bir bölümündeki belediyelerdeki azalma, başta İzmir, Denizli, Aydın olmak üzere il ve ilçe merkezlerine göç eden nüfusla ilgilidir. Nitekim yalnızca İzmir her yıl 30 bin kişiye yakın, Manisa, Aydın, Denizli ve Muğla ise 10 bin’e yakın kişinin göç ettiği yerleşmelerdir. ‣ Sultan-Dedegöl Dağları çevresinde Yalvaç-Bozkır oluğunda ve Eber-Derbent ilçeleri arasındaki hatta yoğunlaşan Göller yöresinin büyük bir kısmını, Teke yöresinin kuzey kesimini ve İç Anadolu’da Konya Ereğli yöresinin GB kesimini oluşturan sahada nüfusu azalan belediye örgütlü yerleşme sayısında, belirgin bir toplulaşma görülmektedir. Bu durum başta yörenin engebeli yapısına bağlı olarak beşeri faaliyetlerin kısıtlanması ile ilgilidir. Bu kesimde kırsal karakterli yerleşmeler olarak belirtilebilecek alanlardan gerçekleşen göç olayları sahada yapılan bir araştırmaya göre “tarımda meydana gelen olumsuz gelişmeler ve yaşanılan ortamın ihtiyaçlara cevap veremez hale gelmesiyle, ilçe merkezine olan göçü artırdığı” (Özav ve Yasak, 2005: 123) şeklinde açıklanmaktadır. ‣ Konya bölümü ve Orta Kızılırmak bölümünün büyük bir kısmında görülen azalma eğilimindeki yerleşme sayısının fazlalığı her iki bölümün de tarım odaklı bir ekonomiye dolayısıyla kırsal fonksiyonların belirgin olduğu bir yapıya sahip olmalarıyla ilgilidir. Bu nedenle nüfusun azalmasında ülke genelinde uygulanan tarım politikalarıyla bağlantılı olarak çıkarılan, 2001’deki Şeker yasasının (4634 Sayılı Kanun) önemli bir payı olduğu söylenebilir. Ancak değişen sosyo-ekonomik yapıya bağlı olarak kentlerde yaşama isteği ve bazen zorunluluğu, kentte yaşamayı ve kentlileşmeyi teşvik etmesi esas itici gücü oluşturmaktadır. Göçe katılan bireylerin genellikle genç ve orta yaşlı olmaları bu yerleşmelerde ortalama yaşı büyütmekte, dolayısıyla doğal nüfus artışında da azalma meydana gelmektedir. ‣ Nüfus artış eğiliminin en düşük olduğu dolayısıyla azalma eğiliminin en yüksek olduğu bölüm Yukarı Kızılırmak bölümüdür. Uzunyayla ve Kangal platolarının yer aldığı bu bölümde az sayıdaki ilçe merkezinde de nüfus azalma eğilimindedir. ‣ Yukarı Fırat bölümünün batısında, Afşin ve Elbistan ilçe merkezleri ile Malatya il merkezi yalnızca köylerden değil, bağlı belediyelerinden de kendisine çektiği nüfus nedeniyle bu kesimde çok sayıda belediye örgütlü yerleşmenin nüfuslarının azalma eğiliminde olmasına neden olmuştur. Afşin ve Elbistan’ın bu özelliği stratejik konumu, enerji kaynakları ve kentsel yaşam olanakları; Malatya’nın ise sanayi, ulaşım, eğitim ve sağlık gibi birçok konuda bölümdeki önemli çekim merkezlerinden biri olması söz konusu olgu üzerinde etkili olmaktadır. Bölümde Tunceli, il merkezi olmasına rağmen azalma eğiliminde olması dikkat çekicidir. ‣ Karadeniz bölgesinde kıyı şeridinin gerisindeki, nemli dağ ormanları şeridi, nüfusu azalma eğiliminde olan belediye örgütlü yerleşmelerin en fazla olduğu kesimdir. İktisadi faaliyet sahalarının dar olduğu, ulaşım imkânlarının zor olduğu ve dağınık yerleşme dokusunun hâkim olduğu bu kesimde dışa göç olgusu fazladır. Ülkemizde en fazla göç veren bölge olan Karadeniz bölgesinde köyler ve köy altı yerleşmelerle birlikte, belediye örgütlü bu küçük ve orta ölçekli kasabalar da, kentlere göç vermektedir. ‣ Karadeniz bölgesinde kıyı şeridinde yer alan ve nüfusları azalan yerleşmeler de bulunmaktadır. Bu yerleşmelerin nüfuslarının azalma eğiliminde olmasından yakınlarındaki il ve ilçe merkezlerinin etki sahasında kalmaları nedeniyle nüfuslarını kaptırmaları (Ordu-Gülyalı, Giresun- Piraziz, Giresun-Bolaman, gibi), Karadeniz sahil yoluna sapa kalmaları (Ordu-Perşembe, Samsun- Doğanca, Samsun-Gölyazı gibi) veya diğer bölgelerde olduğu gibi iş, eğitim ve ulaşım gibi nedenlerle göç eden nüfusun fazlalığına bağlı olarak gerçekleşmektedir. Belediyeler içinde yerleşme büyüklüğüne göre kasaba niteliğinde olanların büyük bir kısmında nüfus miktarının değişmesi, etki sahasındaki kırsal nüfusun değişimi ile doğrudan ilişkilidir. Örneğin Yukarı Kızılırmak bölümünde yer alan Pınarbaşı ilçe merkezinde “kasabanın nüfus gelişimi ile etki sahasındaki nüfusun büyüklüğü arasında orantı olduğu, köylerin nüfuslarının artması ile birlikte kasaba nüfusunun arttığı, köylerdeki nüfusun azalmasıyla birlikte kasabanın nüfusunun da azaldığı belirtilmiştir” (Canpolat ve Hayli, 2017:197). Yapılan çalışmalarda söz konusu kasabalardaki nüfusun azalmasında, iş imkânlarının az olması, ulaşım ve eğitimdeki problemler gibi olumsuzluklar etkili olmaktadır. 6. Sonuç Türkiye’de belediye örgütlü yerleşmelerin genel olarak nüfuslarının artış eğiliminde olduğu görülmekle beraber, kapatılan belediyelerle birlikte kırsal yapıda olan belediye sayısının iyice azalmasıyla mevcut belediyelerin büyük bir kısmının kentsel yapı göstermesi bu olguyu güçlendirmektedir. Günümüzde yatırım teşvikleri il genelinde yapılmakta ve sonuçta da il merkezi teşvikten en çok faydalanmaktadır. İlçe bazında gerçekleştirilecek teşviklerle gelişme potansiyeli olan ve hızla nüfus kaybeden alanlar konumundaki birçok ilçenin dolayısıyla beldelerin kalkınması sağlanabilir. Nüfusları azalan belediye yerleşmelerinin en önemli problemi nüfusunu tutma becerisini yitirmesi veya başka bir açıdan bakarsak kentlerin çekim gücünü arttırmasıdır. İş imkânlarının kısıtlı olduğu bu yerleşmeler için teşvikler en önemli değişim argümanı olarak gözükmektedir. Tablo 12. Belediye Nüfuslarının Değişimine Yönelik Faktör Analizi Belediyelerde Nüfus Artışı Üzerinde Etkili Belediyelerde Nüfus Azalması Üzerinde Etkili Faktörler Faktörler Büyükşehirlere Yakınlığa Bağlı Alt Kentleşme Kentsel Yaşam Tarzının Kırsal Toplumda Oluşturduğu Sahası Olması Değişim Sayfiyeciliğe Bağlı Gelişme Etki Sahasındaki Kırsal Nüfusun Kentlere Göç Etmesi Kıyı Kesiminde Yer Alması (Turizm veya Liman Kenti) İzafi Lokasyona Bağlı Olumsuzluklar İl Merkezine Ait İktisadi Fonksiyon Sahalarının Büyükşehirlerin ve Şehirlerin Nüfus Çekme Gücünü Burada Yer Alması Arttırması Sanayi veya Madencilik Faaliyetleri İş İmkânlarının Kısıtlı Olması Tarımsal Verimliliğin Yüksek Olması Tarımsal Üretimde ve Hayvancılık Faaliyetlerinde Yaşanan Problemler Ulaşım Fonksiyonlarının Gelişmesi Ana Ulaşım Arterlerine Uzaklık Doğal Nüfus Artışının Yüksekliği Kamusal Hizmetlere Ulaşmada Problemler İdari Değişikliklere Bağlı Yönetsel Alanının İdari Değişikliklere Bağlı Belediye Özelliğini Genişleyerek Nüfus Kazanması Kaybetmesi Turizm fonksiyonlu kasabalardan belediyeleri kapananlar, yıl içinde nüfusun arttığı dönemlerde önemli problemler yaşanmaktadır. Bu durum kıyı kesimlerindeki belediyelerde (Mersin- Atakent) yaşandığı gibi iç kesimlerde turizm fonksiyonuna sahip belediyelerde de (Elazığ-Gezin) yaşanmaktadır. Bu nedenle turizm fonksiyonu ön planda olan yerleşmelerde nüfus kayıt sistemindeki nüfus sayısı dikkate alınmayarak, idari fonksiyonlarının geri verilmesi yerinde bir değişiklik olacaktır. Mevcut belediyelerden ve kapanan belediyelerden birçoğunun temel fonksiyonun tarım olması kırsal nüfus kategorisinde bakmayı gerektirmektedir. Ülke genelinde kırsal kesimden yaşanan kopuş süreci bu beldeleri de etkilemekte ve nüfusları giderek azalmaktadır. Özellikle nüfusu 10 bin’in altında olan 700 civarındaki beldenin, kent karakteri kazanması için gelişme potansiyelleri dikkate alınarak yapılacak teşviklerle çekim gücü arttırılarak, nüfus dağılışında daha optimal bir sonuç elde edilebilir. Belediyelerin sayılarının azaltılması kamusal harcamaların daha gerçekçi kullanılması ve daha merkezi bir yapıya kavuşturulmasına yönelik olduğu görülmektedir. Ancak yönetsel değişiklikler dışında, nüfusun ülke sathına dağılmasına yönelik projeksiyonlar ve planlamalar yapılarak arazi kullanımı, gıda güvenliği ve iktisadi potansiyelin değerlendirilmesine yönelik muhtemel problemlerin azaltılması sağlanabilir. Kaynakça Adıgüzel, Ş. (2012), “6360 Sayılı Yasa’nın Türkiye’nin Yerel Yönetim Dizgesi Üzerindeki Etkileri: Eleştirel Bir Değerlendirme”. Toplum ve Demokrasi. Yıl: 6, Sayı: 13-14,153-176. Akpirinç, H.H., (2012), Siverek İlçe Merkezinin Coğrafi Etüdü, Sütçü İmam Üniv. Sos. Bil. Enst. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kahramanmaraş. Canpolat, F.A.- Hayli, S. (2017), “2007-2012 Döneminde Türkiye Köylerinde Nüfusun Değişimi”, ZfWT Vol. 9 No. 1 (2017) s.155-176, Çağlar, E.- Peker, Y. (2016), “Teşvik Sistemi Neden İlçe Bazlı Olmalı?”, Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı, http://www.tepav.org.tr/upload/files/1453274987- 8.Tesvik_Sistemi_Neden_Ilce_Bazli_Olmali.pdf , Erişim:20.10.2017 Erel, L. (1997), “Trakya'da Kır-Şehir ve Kıyı Yerleşmelerinin Nüfus Özellikleri (1935-1990)”, Türk Coğrafya Dergisi, S.32, s.35-55, İstanbul. Karagöz, M. (2007), Hisarcık İlçesinin Beşeri ve Ekonomik Coğrafya Özellikleri, Afyon Kocatepe Üniv. Sos. Bil. Enst. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Afyonkocatepe. Karakuzulu, Z. - Kızıloğlu, T. – Gül, H. (2010), “Esenler İlçesi’nde Nüfus Artışı ve Yerleşim Alanı İlişkisi Analizi”, Tücaum VI. Ulusal Coğrafya Sempozyumu, Ankara, http://tucaum.ankara.edu.tr/wp-content/uploads/sites/280/2015/08/semp6_0.pdf , Erişim:24.10.2017 Küçüker, C., (2000), “Yeni Ekonomik Coğrafya ve Kalkınma”, C.11(38), s.1-45, Ekonomik Yaklaşım, http://ekonomikyaklasim.org/pdfs2/EYD_V11_N38_A01.pdf, Erişim:16.05.2016 Ortaylı, İ., (2000), Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840-1880), Türk Tarih Kurumu Yay., İsanbul. Özav, L. - Yasak, Ü. (2005), “Sandıklı İlçesi’nde Nüfusun Gelişimi”, AKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C.7, S.2, s.110-128, Afyonkocatepe. Özçağlar, A. (1997), Türkiye’de Belediye Örgütlü Yerleşmeler, Ekol Yayınevi, Ankara. Özçağlar, A. (2015), Yönetsel Coğrafya, Nika Yayınevi, Ankara. Özcan, Ü., (1990), “İç Göçler Nedenleri Sonuçları ve Çözüm Önerileri”, Planlama Dergisi, S.7, Ankara. T.C. Resmi Gazete, (2005), Belediye Kanunu, 5393 no’lu kanun. T.C. Resmi Gazete, (2012), On Üç İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Altı İlçe Kurulması İle Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, 6360 no’lu kanun. Yaşar, O., (2009), Edirne İli’nin Nüfus Hareketleri Bakımından İncelenmesi ve Son Dönemde Göçlere Katılanların Sosyo-Ekonomik Nitelikleri, Doğu Coğrafya Der., C.14, S.21, s.195- 219, Erzurum. Url 1. http://www.tbb.gov.tr/belediyelerimiz/istatistikler/genel-istatistikler/ Extended English Abstract According to settlement sizes, there are generally villages, towns and cities. However, when evaluated in more detail, it seems that there are small settlements under the villages; towns and cities are also of different sizes according to the population. Today's cities that emerged after the Industrial Revolution are confronted as the most complex settlements where the effects of people on the space have been made to the highest level, which a lot of researches are done in geography and other sciences. Geographically, the municipal organization that can be seen even in the towns, even in the villages, is an administrative unit. It is seen that the municipalities have three periods in population development. The first of these is the period of steady increase between 1927-1950. After 1950, the rate of urbanization started to rise in line with the changes in the country's management and economic structure; this rise has continued to increase day by day. After 1980, it is seen that village and municipality populations are equalized. After 1985, the population of the municipalities was constantly increased. This increase resulted in clearer results with the change in the post-2007 census system (Table 2, Figure 1). "After 2012, the municipal population has increased to make up 93% of the total population, since the borders of the metropolitan municipality are kept the same as the provincial borders, although the number of municipalities has been reduced considerably. Today the population of the village is considered to constitute only 7% of the total population. But this situation does not reflect reality. While administrative changes show fewer actual rural populations, at least 22% of Turkey's population actually constitutes rural populations "(Canpolat ve Hayli, 2017: 157). The main data of the survey are the administrative borders of Turkey with the population between 2007-2016 of the settlements classified as the municipalities in TURKSTAT-ABPRS population statistics. Once the population was procured, all settlements were connected using the registration numbers. Through this integration, it became possible to see the development of the population throughout the period. After the merging process, "average arithmetic rate of increase"4 was calculated to determine the trend of population change. Later settlement registration numbers were entered into the boundaries within the administrative map. Thus, the data were transferred to the GIS environment. Finally, distribution maps and population development trends have been evaluated using the literature. Until 2012 in Turkey, there has not been any significant change in the status and numbers of settlements, usually minor adjustments have been made. However, after the bill numbered 6360 (2012), major changes occurred in the removal of the municipal organizations of the small population settlements and the increase of the district center numbers connected to the metropolitan municipalities (Map 1.). The positive and negative sides of this change have been expressed in different studies. In Turkey, it is observed that the municipal settlements generally tend to increase in population. This situation became more apparent with the decline of the number of municipalities in rural areas together with the closed municipalities and the fact that most of the existing municipalities had urban structure (Map 2). 4 It is the number obtained by dividing the sum of the differences between consecutive censuses by the total number of periods. The result gives the average number of people increasing in settlement over the years. OAA = (P2-P1) + (P3- P2) ... / N {OAA = Average Arithmetic Increase, P: Population Census Year, N: Count Periods} In this study, the average arithmetical increase of the population -21 to 21 settlements was considered stable. 22, and those who were over were regarded as those with an increasing tendency. Accordingly, there are 541 municipal settlements in Turkey with an increasing population. Population growth tendency is positive and higher in settlements located in western and coastal areas, as expected from the tendency of population change in province and district centers. Apart from the Yıldız Mountains section in the Marmara region, the other sections have the province and district centers with the highest population growth tendency in the whole country. Later, the main Aegean, Adana and Antalya parts have provincial and district centers with the highest tendency to increase proportionally. Another remarkable feature in this order is the Hakkari section and the Dicle section, where the rate of natural population growth is high (Map 2). Population trends of settlements with "average arithmetic increments" less than -21 were considered negative. Accordingly, there are 338 municipal settlements in Turkey with a tendency to decrease in population. The decline in population during the first period in municipal settlements, 2007-2012, varies between -22 and -91345. The municipalities that have reduced their population by more than 500 are more in the Çatalca-Kocaeli section, the Dicle section and the Main Aegean section. Especially the decrease in the municipalities connected to the big cities has been made due to the administrative border changes (Map 3). Factors Affecting Population Growth In Municipalities Factors Affecting Population Decline In Municipalities Being a Sub-Urbanization Site Due to the Nearness of the Greater Cities The change in the urban life style in rural society Development depending on the pageancy Rural population living on the impact of municipalities immigration to cities Location on the Coastal Zone (Tourism or Harbor City) Disadvantages due to relative location Location of the Economic Function Areas of the City Center Increase the population pulling power of big cities and cities Industry or Mining Activities Limited job oppurtunities High Agricultural Productivity Problems in agricultural production and livestock activities Development of Transportation Functions Distance to main arteries Height of Natural Population Growth Problems in reaching public services Population gained by enlargement of administrative area due to supervisory changes Losing municipal property due to administrative changes 533 It seems that the reduction of the number of municipalities is aimed at more realistic use of 534 public expenditures and a more centralized structure. However, except for administrative changes, 535 projections and plans should be made for the distribution of the population to the whole country. 536 Thus, possible problems can be reduced to assess land use, food security and economic potential. 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 2 Canpolat, F. A., Hayli, S., (2017). Türkiye’nin belediye örgütlü yerleşmelerinde nüfusun değişimi (2007-2016). Journal of Human Sciences, 14(4), NNN-NNN. doi:10.14687/jhs.v14i4.NNNN 3 Canpolat, F. A., Hayli, S., (2017). Türkiye’nin belediye örgütlü yerleşmelerinde nüfusun değişimi (2007-2016). Journal of Human Sciences, 14(4), NNN-NNN. doi:10.14687/jhs.v14i4.NNNN 30 4 Canpolat, F. A., Hayli, S., (2017). Türkiye’nin belediye örgütlü yerleşmelerinde nüfusun değişimi (2007-2016). Journal of Human Sciences, 14(4), NNN-NNN. doi:10.14687/jhs.v14i4.NNNN 5 Canpolat, F. A., Hayli, S., (2017). Türkiye’nin belediye örgütlü yerleşmelerinde nüfusun değişimi (2007-2016). Journal of Human Sciences, 14(4), NNN-NNN. doi:10.14687/jhs.v14i4.NNNN 48 6 Canpolat, F. A., Hayli, S., (2017). Türkiye’nin belediye örgütlü yerleşmelerinde nüfusun değişimi (2007-2016). Journal of Human Sciences, 14(4), NNN-NNN. doi:10.14687/jhs.v14i4.NNNN 7 Canpolat, F. A., Hayli, S., (2017). Türkiye’nin belediye örgütlü yerleşmelerinde nüfusun değişimi (2007-2016). Journal of Human Sciences, 14(4), NNN-NNN. doi:10.14687/jhs.v14i4.NNNN 8 Canpolat, F. A., Hayli, S., (2017). Türkiye’nin belediye örgütlü yerleşmelerinde nüfusun değişimi (2007-2016). Journal of Human Sciences, 14(4), NNN-NNN. doi:10.14687/jhs.v14i4.NNNN 9 Canpolat, F. A., Hayli, S., (2017). Türkiye’nin belediye örgütlü yerleşmelerinde nüfusun değişimi (2007-2016). Journal of Human Sciences, 14(4), NNN-NNN. doi:10.14687/jhs.v14i4.NNNN 10 Canpolat, F. A., Hayli, S., (2017). Türkiye’nin belediye örgütlü yerleşmelerinde nüfusun değişimi (2007-2016). Journal of Human Sciences, 14(4), NNN-NNN. doi:10.14687/jhs.v14i4.NNNN 11 Canpolat, F. A., Hayli, S., (2017). Türkiye’nin belediye örgütlü yerleşmelerinde nüfusun değişimi (2007-2016). Journal of Human Sciences, 14(4), NNN-NNN. doi:10.14687/jhs.v14i4.NNNN 12 Canpolat, F. A., Hayli, S., (2017). Türkiye’nin belediye örgütlü yerleşmelerinde nüfusun değişimi (2007-2016). Journal of Human Sciences, 14(4), NNN-NNN. doi:10.14687/jhs.v14i4.NNNN 13 Canpolat, F. A., Hayli, S., (2017). Türkiye’nin belediye örgütlü yerleşmelerinde nüfusun değişimi (2007-2016). Journal of Human Sciences, 14(4), NNN-NNN. doi:10.14687/jhs.v14i4.NNNN 14 Canpolat, F. A., Hayli, S., (2017). Türkiye’nin belediye örgütlü yerleşmelerinde nüfusun değişimi (2007-2016). Journal of Human Sciences, 14(4), NNN-NNN. doi:10.14687/jhs.v14i4.NNNN 210 15 Canpolat, F. A., Hayli, S., (2017). Türkiye’nin belediye örgütlü yerleşmelerinde nüfusun değişimi (2007-2016). Journal of Human Sciences, 14(4), NNN-NNN. doi:10.14687/jhs.v14i4.NNNN 16 Canpolat, F. A., Hayli, S., (2017). Türkiye’nin belediye örgütlü yerleşmelerinde nüfusun değişimi (2007-2016). Journal of Human Sciences, 14(4), NNN-NNN. doi:10.14687/jhs.v14i4.NNNN 245 17 Canpolat, F. A., Hayli, S., (2017). Türkiye’nin belediye örgütlü yerleşmelerinde nüfusun değişimi (2007-2016). Journal of Human Sciences, 14(4), NNN-NNN. doi:10.14687/jhs.v14i4.NNNN 18 Canpolat, F. A., Hayli, S., (2017). Türkiye’nin belediye örgütlü yerleşmelerinde nüfusun değişimi (2007-2016). Journal of Human Sciences, 14(4), NNN-NNN. doi:10.14687/jhs.v14i4.NNNN 19 Canpolat, F. A., Hayli, S., (2017). Türkiye’nin belediye örgütlü yerleşmelerinde nüfusun değişimi (2007-2016). Journal of Human Sciences, 14(4), NNN-NNN. doi:10.14687/jhs.v14i4.NNNN 345 20 Canpolat, F. A., Hayli, S., (2017). Türkiye’nin belediye örgütlü yerleşmelerinde nüfusun değişimi (2007-2016). Journal of Human Sciences, 14(4), NNN-NNN. doi:10.14687/jhs.v14i4.NNNN 21 Canpolat, F. A., Hayli, S., (2017). Türkiye’nin belediye örgütlü yerleşmelerinde nüfusun değişimi (2007-2016). Journal of Human Sciences, 14(4), NNN-NNN. doi:10.14687/jhs.v14i4.NNNN 22 Canpolat, F. A., Hayli, S., (2017). Türkiye’nin belediye örgütlü yerleşmelerinde nüfusun değişimi (2007-2016). Journal of Human Sciences, 14(4), NNN-NNN. doi:10.14687/jhs.v14i4.NNNN 23 Canpolat, F. A., Hayli, S., (2017). Türkiye’nin belediye örgütlü yerleşmelerinde nüfusun değişimi (2007-2016). Journal of Human Sciences, 14(4), NNN-NNN. doi:10.14687/jhs.v14i4.NNNN 419 24 Canpolat, F. A., Hayli, S., (2017). Türkiye’nin belediye örgütlü yerleşmelerinde nüfusun değişimi (2007-2016). Journal of Human Sciences, 14(4), NNN-NNN. doi:10.14687/jhs.v14i4.NNNN 25 Canpolat, F. A., Hayli, S., (2017). Türkiye’nin belediye örgütlü yerleşmelerinde nüfusun değişimi (2007-2016). Journal of Human Sciences, 14(4), NNN-NNN. doi:10.14687/jhs.v14i4.NNNN 26 Canpolat, F. A., Hayli, S., (2017). Türkiye’nin belediye örgütlü yerleşmelerinde nüfusun değişimi (2007-2016). Journal of Human Sciences, 14(4), NNN-NNN. doi:10.14687/jhs.v14i4.NNNN 27 Canpolat, F. A., Hayli, S., (2017). Türkiye’nin belediye örgütlü yerleşmelerinde nüfusun değişimi (2007-2016). Journal of Human Sciences, 14(4), NNN-NNN. doi:10.14687/jhs.v14i4.NNNN 209 278